KRONIKI TYGODNIOWE 1927-1931

Tytuł: Kroniki tygodniowe 1927-1931

Autor: Antoni Słonimski

Przedmowa: Roman Loth

Wydawnictwo LTW

ISBN: 83-88736-31-0

Stron: 366

Nie będę próbowała się wymądrzać (i tak by się nie udało); zamiast tego zacytuję fragment przedmowy profesora Romana Lotha:

   Obraz tamtych dni, przekazany nam w Kronikach, mimo że niepełny i subiektywny, jest nam przecież bliższy niż opis z podręczników historii, ze szkoły czy z oficjalnego studium uniwersyteckiego. Bliższy, bo oglądany z perspektywy historii aktualnie dziejącej się, z pozycji kronikarza, dla którego historia ta jest współczesnością, jeszcze bez ciągów dalszych. Bliższy również przez to, że jest zapisem emocjonalnym, emocjonalnym tak dalece, że czasem niesprawiedliwym w ocenach. Jest świadectwem uczuciowego zaangażowania autora w przemiany świata, dowodem poczucia współodpowiedzialności za dalszy ich bieg. To poczucie jest wartością samą w sobie i wartości tej nie przekreśla daremność dążeń. [s. IX]

Trafne. Współodpowiedzialność i zaangażowanie autora to najbardziej charakterystyczna cecha tych felietonów. Słonimski pisał równie bezkompromisowo jak Boy: ustosunkowywał się, krytykował, postulował, wykpiwał. "Zrzucił z ramion płaszcz Konrada", ale nie na rzecz obojętności czy abstrakcyjności - w felietonach koncentrował się nie na narodzie, ale na obywatelu. Nie zamierzał być wieszczem, pozostał artystą, humanistą, z zacięciem społecznikowskim. Oczywiście, nie w każdym tekście grzmiał przeciwko nierównościom społecznym czy cenzurze, ale jednak zza stolika w Ziemiańskiej i takie zjawiska dostrzegał.

Żadna wieś na świecie nie ma takich kontrastów jak wieś polska. Byłem już u niejednego magnata na wsi i widziałem te arrasy i brokaty w salonach i dziurawe nocniki w opłotkach. Jeżeli nie wierzycie, pojedźcie do Wilanowa albo do Jabłonny, do tych miejsc, które mówić mają o naszej kulturze, a które krzyczą o naszej nędzy. Wielki pałac wybudowany przez jakiegoś Włocha, parę obrazów namalowanych przez jakiegoś Holendra i o dwa kroki dalej kał ludzki wyprodukowany przez jakiegoś rodaka. [s 131]

W epoce rosnącego w siłę, wynaturzającego się nacjonalizmu Słonimski nad interes narodu i państwa przedkładał interes jednostki - jej prawo do bezpieczeństwa, edukacji, pracy, kultury. I do życia - był pacyfistą w kraju, w którym rządzili byli legioniści i szerzył się kult Piłsudskiego.

Niech nam nie mówi o pięknie maszerujących oddziałów. Sportowe piękno zdrowego ciała sprowadza się zbyt często w wojsku do nóg cuchnących i odparzonych, ten krok rytmiczny, buchający zdrowiem, prowadzi do ran, odbieranych i zadawanych, do ohydnego kalectwa zadanego bratnią ręką człowieka. [s. 51]

Doskonale to rozumiem. Mnie szczególnie denerwują popularne ostatnio "rekonstrukcje" "historyczne", w których dobrze odżywieni młodzi ludzie w schludnych mundurach i wyprasowanych białych koszulach udają bohaterów, tarzając się po wypielęgnowanej zieleni miejskiej. Podejrzewam, że gdyby rozpylano na takich pokazach np. woń przypominającą zapach rozkładających się pod gruzami ciał, szeregi "rekonstruktorów" i widzów znacznie by się przerzedziły. Widowisko zyskałoby na realizmie, ale wszak nie o realizm w nich chodzi, lecz o pielęgnowanie, a właściwie kreowanie "rzeczywistej pamięci historycznej".

Zamiłowanie i poszanowanie dla tradycji to rzecz czasem piękna, często szkodliwa. Tam, gdzie tradycja staje na drodze zdrowej reformy, szlachetnego nowatorstwa, przestaje być tradycją, a staje się przesądem. Tam, gdzie poszanowanie dla przeszłości staje się kultem prawdziwych wartości, tradycja godna jest czci równej wartościom, które ochrania. Żałosną jest tradycja, która ochrania głupstwa i burzy szlachetne pamiątki. [s. 66]

Otóż to. 

Doceniam zdrowy rozsądek autora, jego nonkonformizm i ironię. Podczas pobytu w Londynie w 1930 roku pisał na przykład:

   Tzw. życiem literackim w Londynie nie zajmuję się zupełnie. Nie składam wizyt pisarzom angielskim i nie robię wywiadów. Byłoby to zresztą dość trudne, bo Lechoń już tu był wszędzie i słowo "literat Polski" wywołuje popłoch. Niektórzy z pisarzy przechodzili Horzycę i są dopiero w okresie rekonwalescencji. [str. 211]

Słonimski lubił i potrafił krytykować (nie zawsze siląc się na obiektywizm, czego zresztą nie uważam za wadę), miał więc wielu oponentów. "O wyższy poziom wrogów módlmy się co rano" [s. 139]. Pochodził z dawno zasymilowanej, już katolickiej i zasłużonej, ale z pochodzenia żydowskiej rodziny, co w tamtych czasach w wielu środowiskach nie było - oględnie mówiąc - atutem. Gdyby chociaż opowiedział się wyraźnie po jednej ze stron (Żydów albo antysemitów), miałby wrogów tylko w tej drugiej grupie.

I jeszcze raz dla świętego spokoju. Nie mam uprzedzeń ani narodowych, ani klasowych. Równie nie znoszę kołtunów i durniów wśród Żydów, jak i wśród Polaków czy Francuzów, zarówno wśród fabrykantów, jak i wśród proletariuszy. Są poza tym ludzie głupi, którym współczuję, i są tacy, którzy mnie drażnią. [s. 197]

Podręczniki do nauki religii żydowskiej w szkołach zjechał tak, jak mało kto (może poza "Nie") odważyłby się dzisiaj skrytykować katolickie. Być może w dwudziestoleciu w polskim prawie nie funkcjonowało pojęcie "obrazy uczuć religijnych", bo gdyby za to karano, to mógłby wyjść na wolność tylko w przypadku amnestii. Nie przeszkadzała mu religia jako taka, po prostu nie znosił ortodoksji i ciemnoty, bez względu na wyznanie.

Przypuszczam, że i Boy-Żeleński, i Słonimski podpisaliby się pod obywatelskim projektem ustawy, który zakłada, że nauczanie religii w szkołach nie powinno być finansowane z publicznych środków. Ja się podpisałam. Nikt się chyba nie łudzi, że ten pomysł wejdzie w życie w najbliższym czasie, ale uważam, że to dobrze, że mniejszość opowiadająca się za sekularyzacją państwa (czyli za normalnością i przestrzeganiem konstytucji) zaznaczyła swoją obecność. 

Wróćmy do "Kronik". Słonimski pisał o sprawach wtedy bieżących, a więc ulotnych, i o ludziach dziś już w większości zapomnianych, ale na szczęście to wydanie opatrzono przypisami - autorów opracowania i samego Słonimskiego, który przygotował swoje felietony do projektowanej w latach siedemdziesiątych edycji "Kronik", do której jednak nie doszło z powodów politycznych. Swoją drogą jestem bardzo ciekawa, co właściwie Słonimski sobie myślał, wracając po wojnie do Polski. 

Przede mną jeszcze dwa tomy "Kronik" z lat 1932-1935 i 1936-1939 - zapewne bardziej ponurych, więc ostrożnie będę sobie dawkować tę lekturę. Spodziewam się w nich znaleźć wiele fragmentów aktualnych i dzisiaj.