Kobieta w literaturze LXVIII

Źródło cytatu: "Życie średniowiecznej kobiety" Frances Gies i Josepha Gies, tłumaczenie Grzegorz Siwek, Znak Horyzont 2019, str. 55-58

   Feudalizm, który ukształtował się we Francji w IX wieku, w następnych stuleciach rozprzestrzenił się w całej Europie, a wprowadzony w Anglii po podboju normańskim przyniósł reakcyjne zmiany w statusie kobiet. System, w którym suweren nadawał ziemię wasalowi w zamian za służbę, miał charakter zasadniczo militarny i wytworzył społeczeństwo zorganizowane na modłę wojenną - świat z gruntu męski. Społeczeństwa przedfeudalne także były już zdominowane przez mężczyzn i sprawy wojskowe, lecz połączenie dzierżawienia ziemi ze służbą militarną oznaczało w warunkach feudalizmu dalsze ograniczenie praw kobiet. Feudalne włości zazwyczaj przechodziły wraz z wojskowymi powinnościami w spadku na męskiego dziedzica. Tylko w razie braku męskich spadkobierców dziedziczyć mogła kobieta.
   Nawet nie będąc dziedziczką, kobieta epoki feudalnej spędzała większość życia pod nadzorem mężczyzny - swojego ojca do czasu ślubu albo też jego władcy, gdy ojciec umierał, oraz męża, póki nie owdowiała. Pan i władca ściągał daniny z majątku osób, nad którymi miał pieczę, aż po dzień ślubu, a kobiety musiały wychodzić za mąż za tych, których on wybierał, gdyż w przeciwnym razie traciły należny im spadek. Taka praktyka była powszechna i przetrwała do późnego średniowiecza.
   (...) Podobnie król Francji Filip August II obwarował istotnym warunkiem obietnicę złożoną ludności normańskich miast Falaise i Caen: "Nie poślubimy wdów ni cór wbrew ich woli, o ile nie jesteśmy u nich, całkiem lub po części, fief de haubert", to jest w lennie wymagającym służby w rycerskiej zbroi.
   Feudalny pan mógł także "sprzedać" swoją podopieczną, żądając od pretendenta do ręki kobiety opłaty za przywilej przejęcia kontroli nad majątkiem dziedziczki i tytułem rekompensaty za utratę źródła części własnych dochodów. W istocie prawo do opieki nad kobietami uznawano powszechnie za rodzaj kapitału i odsprzedawano je oraz nabywano niby polisy ubezpieczeniowe. W 1214 roku królowi Anglii Janowi bez Ziemi udało się odstąpić swoją pierwszą żonę, Avisę (znaną także jako Izabelę) z Gloucester, unieważniając małżeństwo z nią w 1200 roku, Geoffreyowi FitzGeoffreyowi, hrabiemu Essex, za kolosalną kwotę dwudziestu tysięcy marek. Hrabia ten zginął podczas turnieju rycerskiego w 1216 roku, zanim zdążył zapłacić królowi, pozostawiając swojemu sukcesorowi nieuregulowany dług. Nieco skromniejszy jest wpis w księgach rachunkowych Jana, odnotowujący w 1207 roku zapłacenie przez pewnego człowieka "stu marek i dwóch stępaków" za małżeństwo z wdową, "z jej dziedzictwem, częścią wiana i posagiem", oraz "tysiąca dwustu marek i dwóch stępaków", przekazanego przez innego mężczyznę za dziedziczkę.
   Póki Magna Charta Libertatum (Wielka Karta Swobód) nie powściągnęła uprawnień króla do sprzedaży wdów, Jan robił świetne interesy na opłatach za uszanowanie przywileju wdów do pozostania w stanie bezżennym lub też zgodę na powtórny ich ożenek z wybrankami oraz za przyzwolenie na zachowanie nadzoru nad życiem i fortunami ich młodocianych dzieci. Wspomniana księga z 1207 roku zawiera też wpis o zapłacie dwudziestu marek przez wdowę, "aby nie mogła być zmuszona do tego, by znów wyjść za mąż". Samotne kobiety także płaciły za prawo wyboru współmałżonka: "Quenilda, córka Richarda FitzRogera, dłużna jest dwadzieścia marek i dwa stępaki za to, iż wolno jej poślubić, kogo tylko zapragnie, za radą przyjaciół swoich, jeżeli nie poślubi nikogo, kto jest wrogiem króla".