SOLFATARA

Tytuł: Solfatara

Autor: Maciej Hen

Pierwsze wydanie: 2015

Wydawnictwo: W.A.B.

Seria: Archipelagi

ISBN: 978-83-280-2081-8

Stron: 917

Na obrazach François de Nomé, jednego z bohaterów powieści, monumentalne, bogato rzeźbione budowle zdecydowanie dominują nad drobnymi sylwetkami ludzkimi; jakby malarz dodawał scenki rodzajowe tylko po to, żeby obraz był o czymś i się sprzedał. Podczas konstruowania tej powieści pan Hen nie wzorował się na tym artyście i opowiadanym historiom i swoim bohaterom poświęcił równie dużo miejsca co tłu "Solfatary", czyli powstaniu, które wybuchło w Neapolu w 1647 roku, kiedy ludność gwałtownie i krwawo sprzeciwiła się wysokim podatkom.

Fantastyczne ruiny ze św. Augustynem i dzieckiem (źródło)

(To właśnie François miał być początkowo głównym bohaterem "Solfatary", więc przypuszczam, że jego twórczość musiała na Macieju Henie wywrzeć pewne wrażenie. Na mnie wywarła - zdawać by się mogło, że artysta malował głównie nocą, a włoskie panoramy wyglądają na tych płótnach jak Gotham City).  

Najważniejszą postacią i kluczowym narratorem książki został jednak pięćdziesięciojednoletni Fortunato Petrelli, założyciel i redaktor (fikcyjnych) "Wiadomości Neapolitańskich". Postanowił spisać swoje wspomnienia o mieście, które już wkrótce może wskutek zamieszek zniknąć z powierzchni ziemi, przynajmniej w swoim dotychczasowym kształcie, i o - właściwie przede wszystkim - ludziach, którzy współtworzyli jego towarzyską i intelektualną atmosferę. Petrelli miał to szczęście, że przez całe życie obracał się wśród osób niebanalnych, więc miał o czym opowiadać. Jednocześnie jako dziennikarz wprawiony w obserwowaniu i analizowaniu bieżących wydarzeń w sposób wyważony relacjonuje przebieg pierwszych dziesięciu dni powstania - bynajmniej nie na łamach swojej gazety, tę samowolnie przejął Venanzio, chrześniak i współpracownik Fortunata.

Każdy z nich reprezentuje zupełnie inne podejście do zawodu dziennikarza. Petrelli to z naszego punktu widzenia tradycjonalista (z siedemnastowiecznego - nowator): w swoich "Wiadomościach" zamieszczał sprawdzone informacje i rzetelne analizy, starał się zawsze poznać opinię wszystkich stron konfliktu czy sporu, choć liczyć się też musiał ze stanowiskiem władz, które udzieliły mu pozwolenia na założenie gazety. Znacznie młodszy Venanzio za cel istnienia prasy uważał dostarczanie newsów i to newsów zgodnych z linią aktualnie rządzących w Neapolu przywódców powstania. To trochę tak jakby "Polityka" zmieniła się w skrzyżowanie "Faktu" i "wSieci".

Ten pokoleniowy konflikt to oczywiście tylko jeden z wielu pobocznych wątków "Solfatary", ale bardzo aktualny również dzisiaj, kiedy prawie wszystkie media się tabloidyzują, a od dziennikarza wymaga się, żeby w króciutkim wejściu albo artykuliku zawarł informacje o genezie jakiegoś problemu, aktualnej sytuacji i jeszcze zakończył wypowiedź "efektowną" pointą, która rozbawi "ciemny lud".

Cóż, ponarzekałam sobie. Wracam do powieści.

Fortunato nie próbuje odzyskać swojej gazety, zresztą pisanie prawdy mogłoby się dla niego skończyć bardzo drastycznie.Nie ma na to wszystko czasu, bo pochłaniają go kobiety. Próbuje w rewolucyjnym chaosie odszukać swą kochankę Fiammettę, co jest o tyle trudne, że nie zna jej prawdziwego imienia i nigdy nie widział jej twarzy; stara się jednocześnie pomóc tajemniczej księżniczce Donnie Svevie opuścić miasto, w którym arystokracja, a nawet ludzie choćby nieco porządniej ubrani narażeni są na atak ze strony oszalałego tłumu.

Właśnie. Mnie się ostatnio wszystko kojarzy, więc bunt neapolitańczyków skojarzył mi się oczywiście ze strajkami i "wydarzeniami" w PRL, które również wybuchały przede wszystkim z przyczyn ekonomicznych, a nie politycznych. I tak jak w siedemnastowiecznym Neapolu, tak i u nas na czele stanął prosty człowiek - tam rybak Masaniello, u nas pewien elektryk, i obaj otoczeni byli przez ludzi lepiej wykształconych, oddanych sprawie. Na tym analogie się kończą - u nas wszystko rozegrało się znacznie mniej krwawo (może wskutek rozłożenia w czasie).

Masaniello

Konstrukcja powieści pozwoliła Maciejowi Henowi wyeksponować przeróżne aspekty i etapy rewolucji, więc jej obraz jest pełny i na pewno nie czarno-biały, nie odnosi się wrażenia, że oto prosty, ciemiężony, ale w całości szlachetny lud Neapolu powstał przeciwko okrutnym rządom barbarzyńskich Hiszpanów. Dobrze, że autor wybrał na miejsce akcji włoskie królestwo; gdyby z takim samym obiektywizmem opisał jakiś epizod z historii Polski, mógłby mieć już wkrótce poważne kłopoty.

Zresztą Królestwo Neapolu było miejscem zdecydowanie ciekawszym niż siedemnastowieczna Rzeczpospolita. Przypuszczam, że w tym jednym mieście mieszkało wtedy więcej malarzy, muzyków i innych artystów niż w całej ówczesnej Polsce. W dodatku lepszych, bardziej innowacyjnych i bardziej docenianych. Myślę, że możliwość oglądania dzieł Caravaggia nie mogła nie mieć wpływu na stan umysłu i poczucie estetyki neapolitańczyków, przynajmniej tych, którzy mieli czas i siłę, żeby zwiedzać kościoły, w których te obrazy były prezentowane. Wątpię, by u nas istniały wówczas salony intelektualne w rodzaju Akademii pani Sarocchi, gdzie dyskutowano o literaturze czy teoriach Kopernika i Galileusza. U niej bywali członkowie rodziny Basile, m.in. Giambattista Basile, autor zbioru baśni, na podstawie których powstał przepiękny film "Pentameron" (bardzo polecam, jeśli jeszcze ktoś nie obejrzał). Panie z tej familii odegrały ważną rolę w życiu Fortunata Petrellego i jego przyjaciół. To one jako pierwsze oczarowały go wykonaniem kompozycji Carla Gesualdo, księcia Venosy, który nie tylko tworzył piękną muzykę, ale i miał ciekawe życie osobiste, które poznajemy w dalszej części książki.

Nasz bohater nie spędził całego życia w Neapolu: wychował się w Rzymie, odbył podróż do Paryża, zawodu drukarza uczył się w Metzu. Miał wiele przygód i sporo romansów, i to już jako nastolatek. Stąd w "Solfatarze" melanż powieści historycznej, przygodowej, obyczajowej i jeszcze w dodatku odrobina detektywistycznej. Mimo wszystko książka jest bardzo spójna, dobrze przemyślana, dopracowana, również stylistycznie. Owoc ośmioletniej pracy autora nad tą książką. Powstała prawie tysiącstronicowa powieść, która nie nuży i która emanuje bogactwem ciekawych bohaterów, intensywnością życia, nawet kiedy mowa w niej o przykrych doprawdy wydarzeniach.

Skojarzenie z "Ogniem i mieczem" samo się nasuwa, wszak w Rzeczpospolitej rok 1647 to też był "dziwny rok". Postaci Sienkiewicza myślą wyłącznie o ojczyźnie, Bogu i pięknych pannach, biją się, chlają, zalewają łzami i modlą. W całych Rozłogach, nie takim biednym przecież majątku, nie było ani piór, ani atramentu, a Skrzetuski nawet nie był pewny, czy Helena potrafi pisać. Wyobraźmy sobie księcia Jaremę, który zamiast myśleć o dobru Polski komponuje madrygały... Kiedy porównuję te dwa powieściowe światy, dochodzę do wniosku, że ówczesne włoskie królestwa i księstwa cywilizacyjnie znacznie wyprzedzały Rzeczpospolitą, a Polacy w porównaniu do Włochów byli strasznymi ponurakami i nudziarzami. Jeden pan Zagłoba wiosny nie czyni. Tam Caravaggio, u nas ryngrafy i Dzikie Pola.

Nie mogę nie wspomnieć o szkatułkowej konstrukcji fabuły "Solfatary", która wymaga od odbiorcy pewnego skupienia: raz znajdujemy się na neapolitańskim targowisku w 1647 roku i obserwujemy moment wybuchu powstania, by za chwilę przenieść się kilkadziesiąt lat wstecz i zagłębić w historię dzieciństwa Petrellego, który w swoją autobiografię wplata autobiografię przyjaciela, wspomnianego już François. I tak dalej. Bieżące wydarzenia relacjonowane są w miarę linearnie, ale we wspomnieniach poszczególnych postaci można się troszkę pogubić, zwłaszcza jeśli czyta się tę powieść z przerwami. Nie jest łatwo, ale cóż to szkodzi, skoro jest bardzo przyjemnie?